In de jaren zestig schreef een PR-adviseur van een Amerikaans tabaksbedrijf een interne memo met een onthutsend eerlijke zin:
โDoubt is our product.โ
Die ene zin is het begin van een strategie die de wereld in zijn greep hield, maar niet omdat ze de waarheid nastreeft. Ik moest eraan denken toen ik onlangs het boek ‘Merchants of Doubt’ weer zag. Naomi Oreskes en Erik Conway leggen daarin pijnlijk bloot hoe een handvol invloedrijke wetenschappers bewust twijfel zaaide over zaken die allang duidelijk waren. Sigaretten veroorzaken kanker.
Een patroon dat zich blijft herhalen
Steeds opnieuw blijkt: daar waar belangen groot zijn, wordt twijfel gezaaid en de discussie gekaapt. Niet om het debat te verrijken, maar om doelbewust bias te creรซren. Zorgelijk is dat we dit patroon ook vandaag de dag nog steeds terugzien in het hart van de beleidsvorming. Van machtige actoren tot dichotoom activisme.
Eigen blinde vlekken
Daarbij zijn politiek en overheid niet alleen kwetsbaar voor lobby. Ze zijn ook vatbaar voor hun eigen blinde vlekken. Te vaak wordt beleid ontwikkeld op basis van aannames die nooit expliciet getoetst zijn. Zeker als die aannames netjes verpakt worden met een logo, een whitepaper en een gezaghebbende lobbyspreker.
Wat als we, bij elk beleidsvoorstel, systematisch zouden vragen:
- Wat als het tegenovergestelde waar is?
- Wat wordt impliciet verondersteld?
- Wat als de data waarop dit beleid gebaseerd is, doelbewust geselecteerd zijn?
Niet uit wantrouwen, maar uit verantwoordelijkheidsgevoel. Want beleid dat zichzelf nooit tegenspreekt, wordt geen beleid. Het wordt ideologie en schept ongewenste neveneffecten.
Tijd voor institutionele multiperceptuele breedte- en dieptevalidatie
Wat we nodig hebben, is een overheid die zichzelf structureel durft te laten bevragen door ruimte te maken voor expliciete contrahypotheses in open multi-stakeholder beleidsprocessen.
Twijfel moet door de overheid in beleidsprocessen worden georganiseerd. Niet als excuus voor stilstand, maar als hefboom voor dieper inzicht en uitgebreide validatie.
We hebben te lang gedacht dat goed beleid gelijk staat aan consensus. Maar consensus zonder de dissensus een plek te geven is vaak geen teken van evenwicht โ het is een teken dat iemand zijn mond heeft gehouden is overstemd of niet uitgenodigd.
Als we echt willen dat beleid recht doet aan de breedte van de samenleving, dan moeten we ook recht doen aan de breedte van ideeรซn. Juist ook als ze ongemakkelijk zijn.
De ware les van de tabaksindustrie
De ware erfenis van de tabaksindustrie is niet dat ze loog. Het is dat ze leerde hoe machtig twijfel kan zijn als wapen โ en hoe kwetsbaar beleid is als het geen weerwoord organiseert. Want twijfel kan ook iets anders zijn: een uitnodiging tot waarheidsvinding.
Max Herold
Juni 2025
